Aandacht voor gevoelsbeleving in onze samenleving

Menselijkheid vraagt meer dan systemen

Onze samenleving is sterk ingericht op efficiëntie, regelgeving en meetbare resultaten. Dat heeft veel gebracht, maar kent ook een keerzijde die steeds zichtbaarder wordt: er is opvallend weinig structurele aandacht voor de innerlijke beleving van mensen. Menselijk gevoel, bewustwording en verwerking van moeilijke ervaringen passen moeizaam binnen systemen die primair gericht zijn op beheersing en snelheid.

Wanneer mensen te maken krijgen met verlies, ziekte, psychische ontwrichting door trauma of langdurige onzekerheid, worden zij veelal benaderd vanuit kaders van zelfredzaamheid en herstel. Dat veronderstelt dat problemen oplosbaar zijn, mits men de juiste stappen volgt. Wat daarbij vaak ontbreekt, is erkenning voor het feit dat sommige ervaringen niet maakbaar zijn en niet versneld kunnen worden.

Bewustwording — aandacht voor bewustwording: voor het begrijpen van wat iemand overkomt, waarom iets zo diep raakt en hoe ervaringen zich vastzetten in het lichaam en het innerlijk krijgt weinig expliciete ruimte. Verwerking wordt grotendeels neergelegd bij het individu. Daarmee wordt voorbijgegaan aan de werkelijkheid dat verwerking afhankelijk is van veiligheid, tijd en ondersteunende erkenning, en niet los kan worden gezien van de maatschappelijke context.

De kloof tussen systeemwereld en leefwereld ontstaat echter niet pas op volwassen leeftijd. Zij begint vaak al vroeg, in de manier waarop kinderen leren omgaan met hun innerlijke wereld. In het onderwijs ligt de nadruk sterk op cognitieve ontwikkeling, prestaties en toetsbaarheid. Sociaal-emotionele ontwikkeling wordt wel genoemd, maar zelden structureel en verdiepend gefaciliteerd.

Het vermogen om gevoelens te herkennen, te verdragen en te begrijpen ontstaat niet vanzelf. Het vraagt om volwassenen — ouders, opvoeders en leerkrachten — die emotioneel aanwezig kunnen zijn. Die vaardigheid is geen vanzelfsprekendheid en wordt nauwelijks ondersteund, terwijl zij essentieel is voor gezonde ontwikkeling. Van kinderen wordt zo iets verwacht wat veel volwassenen zelf nooit geleerd hebben.

Wanneer kinderen van jongs af aan ervaren dat hun gevoelens er mogen zijn — ook wanneer die ongemakkelijk, intens of verwarrend zijn — ontstaat er innerlijke veiligheid. Zij leren dat gevoelens geen probleem zijn dat opgelost moet worden, maar signalen die betekenis dragen. Dit vormt de basis voor liefdevolle veerkracht, empathie, geïnspireerde creativiteit en zelfregulatie hun verdere leven lang.

Investeren in gevoelsbeleving en bewustwording is geen vrijblijvende keuze. Het is een fundamentele, preventieve investering. Veel maatschappelijke problemen die later zichtbaar worden in zorg, arbeid en sociale samenhang, vinden hun oorsprong in wat nooit gezien, benoemd of erkend mocht worden.

Een mensgerichte samenleving durft het tempo te verlagen waar nodig. Zij erkent dat niet alles maakbaar is en dat herstel zelden lineair verloopt. Door menselijkheid niet als bijzaak, maar als uitgangspunt te nemen, kunnen persoonlijke keuzes en beleid opnieuw aansluiten bij de werkelijkheid van het leven zoals mensen dat daadwerkelijk ervaren.